По повод Светскиот ден на Ромите, ви пренесуваме извадок од интервјуто на една од најголемите кафански ѕвезди на југословенската народна музика, покојната Љиљана Петровиќ-Батлер, спроведено од новинарот Ѓорѓе Матиќ во 2005 година. Зборуваа за музика, расизам, социјализам… Инаку, Лилјана чистела тоалети во Германија, каде што ја нашле членовите на групата Mostar sevdah reunion и ја убедиле да и се врати на музиката, по што Би-Би-Си снимила документарен филм за неа.
Л Ј. П. – Јас сум Лилјана Петровиќ-Батлер, ѕвезда на циганската музика од поранешна Југославија. И докажав дека по петнаесетгодишна пауза можам да постигнам светска слава. Докажав дека нешто вредам.
Ѓ. М. – За разлика од повеќето твои колеги, ти одеше во музичко училиште, свириш на пијано.
Л Ј. П. – Да, средно музичко завршив во Белград, во „Мокрањец“.
Ѓ. М. – Бевте ли единствената Ромка таму?
Л Ј. П. – Не, бевме двајца или тројца. Но, јас бев првиот што ме избркаа, се појавив само на испити. Немав клавир дома и потоа ме пуштија да вежбам на училиште. Доаѓам и вежбам забави и џез музика. Денес кога работам, седнувам на клавир и им ги покажувам хармониите на моите музичари.
Ѓ. М. – Колку години имавте кога настапивте за прв пат?
Л Ј. П. – Дванаесет години. Ја заменив мајка ми која се разболе. Дојдов на одмор, а мојот голем учител Хазим Ханушиќ, музичар од Бјелина и професор по музика, свиреше во кафана бидејќи имаше повеќе пари отколку на училиште. Прашувам: „Вујко Хазим, да пробам?“ И навечер се подготвувам и одам да пеам. Тоа беше почетокот. Јас бев мајка на четиринаесет години, мојот прв сопруг тогаш имаше шеснаесет години. Си играв криенка со децата по подрумите и сабајле отидов да се породам. Водата ми пукна од течење.
Ѓ. М. – Какво беше тоа време, шеесеттите и седумдесеттите?
Л Ј. П. – Не се гледавме преку пари, тоа беше многу срдечен собир. Доаѓам на телевизија, во студиото на Нада Мамула и Заим Имамовиќ – и се смрзнувам. Како, што да пеам по нив? Почит. Ме сакаа актерите, особено од Ателје 212. Пеев и за Брана Црнчевиќ, Добрица Ќосиќ, Данило Киш. Некогаш се знаеше кој е кој, имаше почит меѓу нас: еј, дојде да ме слуша – значи вредам нешто
Ѓ. М. – Обично се вели дека, во музичка смисла, Ромите се „наши црнци“.
Л Ј. П. – Да, тој нивниот џез, тоа се молитвите, а тоа што го пеат циганите се приспивни песни за деца. Немаме лулки, но децата ги ставаме на колена, ги нишаме и им пееме. Имав свој посебен начин на пеење, не завивав.
Ѓ. М. – Дали некогаш сте почувствувале расизам?
Л Ј. П. – Да. Од младоста. Илјада пати ја зафркаваа мајка ми циганка, почнувајќи од колегите и продолжувајќи. Како: „што прави оваа циганка на ТВ секој ден?“ Циганите отсекогаш биле непочитувана нација, а ние самите сме виновни, сме дозволиле. Види: кога дојде Индира Ганди во Југославија, таа рече: „Другар Тито, ти дојде ред да ми го дадеш мојот народ.“ Затоа што велат дека ние Циганите доаѓаме од Индија. И рече: „Јас немам Цигани во Југославија, само Југословени“. Кога беше Тито, кога беше комунизам, никој не беше гладен. Сиромашните мораа да јадат, сите имавме годишни одмори, и автомобили, и стан – никој немаше на улица. И зимување и летување. Па, зашрафете, но најважното – никој не беше гладен! А луѓето денес умираат од глад.
Ѓ. М. – Имавте ли претчувство дека ова ќе се случи, дека нешто ќе се случи?
Л Ј. П. – Да, во доцните осумдесетти. Затоа заминав. Кога беше испукан првиот куршум во Словенија, ги зедов децата и исчезнав. Кај мене работеше шестото сетило. Се подготвивме и дојдовме овде со една торба. Ова е Западот кој гази над трупови. Војната веќе почна кога дојдов во Германија и не се осмелив да одам во кафеана овде бидејќи не знаев кој ме чека. Седеле и Србин, Хрват и Словенец. Бара Србин, Хрват ќе ми фрли чаша и обратно. Особено што засекогаш нашата раја најмногу мразеше Цигани. Имав три деца со мене и морав да преживеам, морав да работам. Ги чистев и тоалетите. Имав цел: или ќе се победам себеси и мојата желба и волја за песна или сите ќе пропаднеме. И не се срамев, работев чесно.
Ѓ. М. – Сега повторно снимаш, свириш во најдобрите концертни сали во Европа.
Л Ј. П. – Мило ми е, секако, што повторно успеав и што се докажав. Докажав дека иако човек има шеесет години и тежи сто и дваесет килограми, иако носи фустан до подот, иако е бос, ако знае да пее, може да биде познат и популарен дури и на таа возраст. Главно учествуваме на џез фестивали. Доаѓаат вистински џез-пејачи и се случува на сцената, јас и мојот бенд, ние што го мешавме Малер со баксуз – т.е. има и Босна и циганизам, и се отиде во џез – да бидеме многу подобро од вистинските џезери. Кога свиревме на џез-фестивалот во Хаг оваа година, јас треба да пеам концерт и не можам да се пресоблечам, соба полна со луѓе. И згора на тоа, еден тип со мустаќи, целиот покрај мене, турка. Ми рече: „Што сакаш?“ Му викам на Драго: „Ајде, терај ги овие црнци во татковината“. Сакам да се сменам.“ Доаѓа Драги, беше шокиран. Ме прашува: „Не знаеш ли кој е ова?!“ Ми рече, немам поим, но гледам кој сака нешто, и тој е старец, и јас сум старец. Драги вели: „Па, тоа е Карлос Сантана.“ А јас велам – што му ебам матер.