ДЕЛ 1
НКО СССР (Народен комесаријат на одбрана на СССР), 9 октомври 1944, бр. 0660. Член на воениот совет 3. Генерал-полковник Жолтов.
По ваша наредба ве известувам за односот на југословенското население кон Црвената Армија и однесувањето на војниците на ослободените територии на Југославија. Армијата на 23 септември по наредба на воениот совет на фронтот, премина во офанзива и по одлучна борба ја скрши одбраната на Германците на бугарско-југословенската граница. Во следните денови од офанзивата, како резултат на постигнатиот успех, војниците на Армијата ослободија од непријателот голем број населени места во Југославија, меѓу кои окружниот центар на градот Неготин и округот Заечар. Населението на Србија во сите села и градови им приреди ентузијастичко и срдечно добредојде на единиците и групите на Црвената армија, пречекувајќи ја како војска на ослободители од германското ропство и разбојничка чета на Михајловиќ и „Полската гарда“ Недиќ.
Југословенскиот народ многу високо ја оценува борбената моќ на Црвената армија, нејзината техничка опрема и опремата на борците и командантите, гледајќи со свои очи дека клеветата е упориште на германската и недистичката пропаганда за тоа како Црвената армија е разбиена и како индустријата и земјоделството на Советскиот Сојуз не можат да го произведат потребното оружје, муниција, опрема и резерви.
Кога единиците и четите на 113-тата дивизија на Нижни Днестарската дивизија влегле во градот Неготин и го исчистиле од непријателот, целото население што се криело во подрумите и околната шума излегло во пресрет на борците и командантите. Жителите ја пречекаа војската со пароли во чест на Црвената армија и другарот Сталин, носеа цвеќиња, ги почестија борците и командантите со грозје и бел леб и ги поканија во нивниот дом на ручек. Жените им носеа цвеќиња на борците и командантите, украсуваа со нив тенкови и колички што минуваа. Сите главни улици беа полни со луѓе кои ја поздравуваа Црвената армија. Партизаните влегоа во градот по Црвената армија. Партизаните ги прегрнуваа и бакнуваа борците на Црвената армија во знак на благодарност за нивната помош во уништувањето на Германците и ослободувањето на Србија од окупацијата.
Со оглед на тоа што колоната на 3-та противвоздушна артилериска дивизија и единиците на 5-тиот баталјон со пушки на 7 октомври минуваа низ градот, граѓаните им приредија и топло добредојде. Група градски музичари се собраа на една од улиците и изведуваа југословенски и руски песни и ора и други дела од нашите и нивните композитори. Градскиот плоштад беше полн со луѓе кои ги поздравуваа војниците на Црвената армија.
На 1 и 2 октомври во градот се одржаа погребите на војниците и командантите загинати во битките за ослободување на Југославија. Во него лично учество земало локалното население. Жителите подготвија ковчези, гробови и венци. На погребите учествуваше голема толпа граѓани. На иницијатива на парохијаните во црквата се одржаа панихиди. Во селото Плавна, општинската администрација донесе одлука да се подигне споменик на гробовите на борците и командантите во чест на загинатите за ослободувањето на Југославија. Сочувство кон Црвената армија подеднакво покажуваат и граѓаните од сите слоеви на населението на Југославија.
Поштенскиот службеник на градот Неготина Милејко Брашковиќ рече:
„Германците нè третираа како добиток, зедоа сè. оружје, жито, работи. Германците ми ја зедоа единствената свиња и последните 10 бушели (околу 160 кг) жито и ми забранија да се жалам за тоа под закана дека ќе пукаат. Во суштина, нашиот живот за тие три и пол години беше целосен кошмар. Чувствувавме целосна слобода со доаѓањето на Црвената армија, тоа ни го врати животот“.
Православниот свештеник Светозар Николиќ вели:
„Германците и нашите Недиќ, Павелиќ и другите продадени владетели рекоа дека во Русија нема цркви, нема свештеници, но јас не верував во тоа и им ја кажав вистината на моите парохијани. Имав радио и слушав Москва секој ден. Знаев дека министрите на руската црква собирале и донирале големи суми пари за производство на тенкови и авиони, дека епископот Николај Галиција е член на државната комисија за истрага на германските злосторства, дека Комитетот за црковни работи е формиран под советската влада, дека е создаден Светиот синод. За сето ова им зборував на верниците и ја разоткрив германската лага. Сите чекавме спас од Русија, бидејќи сме Словени од православна вероисповед. Убеден сум дека Русија ќе ни помогне да ги залечиме раните што ни ги нанесоа Германците, бидејќи нејзиниот авторитет во светот е многу голем и сите го почитуваат. Господ нека ѝ помогне што побрзо да ја разбие Германија и конечно да го врати мирот. Се молев за ослободување на Југославија и Русија од германските освојувачи и за руската војска. Во знак на поздрав до Црвената армија, со одлука на верниците на нашата црква беше истакнато црвено знаме“.
Селанецот Младен Јеремиќ рекол:
„Кога Германците беа тука, целосно не уништија. Секоја година жетвата ја земаа директно од гумното. Ми зедоа сè во 1942 година и јас и моето седумчлено семејство ја поминавме целата зима гладувајќи. Немаше што да се облече. Никогаш нема да ја заборавиме руската великодушност. Тие се нашите ослободители. Видовме како Црвената армија ги победи Германците во битката кај нашето село и сфативме дека е невозможно да се победи Русија. Нејзиниот народ е непобедлив“.
Јелиќ, борец на Народноослободителната армија, изјави:
„Партизаните и Народноослободителната војска на Маршал Тито добија голема материјална помош од советската влада. Во СССР беше формирана и вооружена југословенска бригада која излезе на фронтот, а сега на помош на југословенскиот народ дојде целата Црвена армија. Југославија тоа никогаш нема да го заборави. Југословенскиот народ секогаш ќе се сеќава на советската влада и маршалот Сталин за нивното ослободување од германското ропство“.
Спротивно на добриот однос кон Црвената армија, Србите се крајно гневни на Германците, кои донесоа уништување, тортура и ѕверства во нивната земја.
Во октомври 1943 година, Германците фатија партизанка, учителка од Брусник и јавно ја обесија. За место на погубување е избрано селото Рготина, каде што голем дел од жителите биле партизани. Под закана за казна, на местото на егзекуцијата е донесен по еден маж од секое семејство. Капетанот Тилер од германската команда во Заечар одржа говор во кој им се заканува со смрт на партизаните, нивните следбеници и помагачи. Пред бесењето, партизанката викна на толпата:
„Браќа Срби! Не се откажувај! Наскоро ќе дојдат другарот Сталин и нашиот Тито!“ Таа веќе со јамка околу вратот извика: „Да живее Сталин!“.
Во селото Рготина во 1944 година Германците испратиле 63 старци во логорот поради нивното сочувство кон партизаните. Седум беа застрелани. Во селото изгореа 20-тина куќи на партизани и нивни роднини. Во градот Краљево Германците застрелаа околу 6.000 мирни жители, а во Крагуевац сите ученици од 5-то до 8-мо одделение на градската гимназија.
Дел 1. Преземено од Princip.info
