Архитектура на отуѓувањето
Вѕидано во бетон и евтини фасади, човештвото се наоѓа отуѓено во самите простори што ги населува. Ова е кошмарот што ни го нуди модерната капиталистичка архитектура, со израснати висококатници кои некогаш биле зелени простори (можеби сте носталгични по некое драго сеќавање заменето со бетонска депресија), понатаму огромните и непотребни трговски центри (за кои одлично говори познатата изрека на Чак Паланик: „Купуваме работи што не ни се потребни, со пари што ги немаме, за да ги импресионираме луѓето што не ни се допаѓаат“) и бездушните корпоративни канцеларии (главни мајстори за отуѓување, пред сѐ на трудот, кои придонесуваат за целосно бришење на личноста). Сето ова открива длабока дилема: архитектурата не е само одраз на економските системи, туку и механизам на отуѓување од секој можен аспект. Физичките структури на нашето општество ги обликуваат нашите искуства, односи и идентитет, често на начини што ја продлабочуваат разделбата помеѓу индивидуите и нивната суштина. Овие простори најмногу од сѐ влијаат врз нашето расположение, што ги прави главни виновници за нашата душевна благосостојба.
Архитектурата во капитализмот е поттикната од максимизација на профитот, а не од човековите потреби. Дизајнот на урбаните простори го става економскиот ефект пред благосостојбата на заедницата. Станбените висококатници, на пример, ги натрупуваат луѓето во вертикални мрежи, нагласувајќи го квантитетот наместо квалитетот на животот. Ова е суштината на капиталистичкото уредување, каде „консумерот“ е консумиран од унифицираноста на просторот. Понатаму, канцелариската кабина – минималистички затвор маскиран како продуктивност – го впива човечкиот труд без никаква надокнада. Јавните простори сè повеќе се приватизираат, трансформирајќи се во места за потрошувачка наместо за поврзување и создавање блискост меѓу луѓето. На овој начин, архитектурата станува инструмент на експлоатација, сведувајќи ги луѓето на потрошувачи и работници во механизиран систем каде тие се отуѓени едни од други, создавајќи пасивизиран народ.
Сето ова покажува дека архитектурата не е неутрална; таа носи идеолошка тежина. Препознатливите фасади на корпоративните седишта виреат со изобилство на богатство и моќ, додека селата и работничките населби се распаѓаат – сигнализирајќи занемарување и лишување од капиталистичките влади. Естетиката на капитализмот, со својата униформност, монотонија и функционалност, ги замрачува градовите. Оваа појава го дефинира животот на луѓето, ја задушува нивната личност, а човечкиот дух целосно го потиснува.
Марксовиот концепт на отуѓување длабоко се огледува во модерната архитектура. Во капиталистичкиот град, луѓето се отуѓени од просторите што ги населуваат. Тие ниту ги дизајнираат, ниту ги контролираат средините во кои живеат и работат, што ги прави пасивни корисници наместо активни творци. Ова ги организира нивните животи на начин што го загушува природниот начин на движење и предизвикува состојба на стрес. Урбаното планирање, поттикнато од инвеститори и поддржано од владеачките капиталистички партии, ги игнорира гласовите на заедниците, создавајќи простори функционални за трговијата, но непријателски за човечката благосостојба.
Дополнително, архитектурата ја засилува отуѓеноста меѓу луѓето. Просторната сегрегација на класите – затворени заедници за богатите, пренатрупани станови за сиромашните – ги отелотворува поделбите вградени во капитализмот. Јавните простори, кои некогаш беа живи плоштади на граѓанскиот живот, сега се заменети со трговски центри и комерцијални зони. Градот, некогаш симбол на колективен идентитет, стана фрагментиран и културно амнестиран, оставајќи ги индивидуите изолирани.
За да се надмине ова отуѓување, мора да се преосмисли целта на архитектурата. Наместо да му служи на капиталот, архитектурата треба да му служи на народот. Ова бара промена на приоритетите: од профит кон луѓето, од ефикасност кон емпатија, од доминација кон соработка и солидарност.
Заедниците мора да ја вратат контролата врз своите простори. Јавните простори треба да станат места за собирање, креативност и дијалог, а не само патеки до бутиците и продавниците. Паркови, плоштади и културни центри треба да имаат предност над комерцијалните развои. Хармонизирањето на архитектурата со природата може да создаде средини што ја негуваат и физичката и психолошката благосостојба, директно спротивставувајќи се на вештачките капиталистички простори.
Во замислувањето на пост-капиталистичката архитектура, се враќаме на филозофските корени на тоа што значи да се живее. Да се насели простор не значи само да се биде во него, туку и да се обликува и да се биде обликуван од него. Архитектурата, тогаш, не е само физичка конструкција, туку медиум преку кој ги изразуваме нашите вредности и аспирации. Таа може или да ги зацврсти системите на угнетување или да стане алатка за ослободување.
Општество што ја вреднува човечноста над профитот би создало архитектура што инспирира, а не што отуѓува; што поврзува, а не што дели. Таквата трансформација бара реориентација и признание дека изградената средина е одраз на нашата колективна душа. Преку овие реформи во урбаното живеење, се менуваме себеси. Само тогаш можеме да се ослободиме од стегите на капиталистичките структури и да изградиме простори што навистина ни припаѓаат.
Христијан Мурџески е студент на философски факултет при катедрата на филозофија, паралелно студира на правниот факултет при катедрата на правни студии, поет, левичарски активист.
