Пишува: Мартин Теновски, Заменик Координатор на Секторот ИТ и Администрација при политичката партија Левица и активист на Црвена Младина
Во ерата на брзата технолошка еволуција, дигиталната трансформација на јавните услуги стана императив за модерните влади кои се стремат да обезбедат ефикасни, достапни и транспарентни услуги за своите граѓани. Македонија, како дел од овој глобален тренд, се соочува со предизвикот да интегрира напредни дигитални решенија во своите административни процеси, со цел да ја подобри интеракцијата меѓу владата и граѓаните.
Сепак, актуелните дигитални системи во Македонија често се соочуваат со проблеми кои ја намалуваат нивната ефикасност и функционалност. Многу од овие системи се застарени или нецелосно имплементирани, што резултира со нивна неспособност да ги задоволат тековните потреби на граѓаните и администрацијата. Оваа ситуација дополнително се комплицира поради фактот што голем дел од овие системи се изработени од странски компании, поголем дел од бугарска компанија, што само по себе носи сериозен ризик и може да доведе до сериозни проблеми.
Ангажирањето на странски компании за развој на критични и круцијални дигитални инфраструктури носи со себе неколку значајни проблеми.
Прво, ваквите системи често не се прилагодени на специфичните потреби и контексти на граѓаните на Македонија, што резултира во несоодветни и нефункционални решенија.
Второ, зависноста од странски добавувачи создава долгорочни безбедносни и економски ризици, вклучително и потенцијална злоупотреба на доверливи податоци и сајбер шпионажа.
Овој водич, насловен „Дигитална трансформација на јавните услуги во Македонија: Стратегија и процес“, претставува сеопфатен преглед на клучните чекори и стратегии неопходни за успешна имплементација на дигиталните системи во јавниот сектор. Ќе ги разгледаме основните компоненти на процесот на дигитализација, од иницијалната анализа и планирање, преку дизајн и развој, до имплементација и континуирано подобрување. Целта е да обезбедиме јасни насоки и препораки кои ќе помогнат во создавањето на функционални, сигурни и кориснички ориентирани дигитални услуги, со посебен акцент на важноста од вклучување на државниот ИТ Сектор и минимизирање на ризиците поврзани со ангажирање на странски компании.
Дигитализацијата на услугите од страна на државата за граѓаните претставува клучен чекор кон модернизација и подобрување на јавната администрација. За да бидат овие услуги ефикасни и функционални, важно е да се фокусира на неколку клучни аспекти:
1. Корисничка ориентираност. Дизајнот на дигиталните услуги треба да биде едноставен, интуитивен и лесен за користење, за да се овозможи пристап до сите граѓани, вклучувајќи ги и оние со помалку техничко знаење.
2. Сигурност и заштита на податоците. Обезбедување на високо ниво на сајбер безбедност и заштита на личните податоци на граѓаните е од критична важност за градење доверба во дигиталните услуги.
3. Интероперабилност. Системите треба да бидат способни за интеграција и комуникација со други дигитални платформи и системи, овозможувајќи беспрекорна размена на податоци и услуги меѓу различни државни органи и институции.
4. Континуирана поддршка и обуки.
Ангажирањето странски компании за развој на дигиталните системи на владата носи неколку потенцијални ризици, особено кога се работи за компании од соседни земји како Бугарија во случајот на Македонија. Некои од ризиците се:
1. Општи ризици
– Безбедносни ризици
– Злоупотреба на податоците
– Сајбер шпионажа
2. Политички и економски ризици
– Политичка нестабилност
– Економска зависност
3. Културни и контекстуални несоодветности
– Недоволно познавање на локалните потреби од страна на странскиот изведувач
– Јазични и културни бариери
4. Правни и регулаторни предизвици
– Регулаторна усогласеност. Странските компании може да не се целосно запознаени со локалните регулативи и закони, што може да предизвика правни компликации и неусогласености.
– Договорни обврски и спорови
5. Одржливост на системите
– Одржување и поддршка. Долгорочната поддршка и одржување на системите од страна на странски компании може да биде проблематична, особено ако дојде до прекин на соработката или други непредвидени околности.
Затоа, важно е внимателно да се разгледаат сите овие ризици при донесување на одлуки за ангажирање на странски компании за развој на критични дигитални системи и да се промовира развојот на локалната (државна) IT индустрија за да се обезбеди и зајакне националната безбедност и економската стабилност.
Клучно е вклучувањето на државниот ИТ сектор, кој ќе помогне да се создадат решенија прилагодени на специфичните потреби на македонските граѓани и институции, истовремено придонесува за зајакнување на локалната економија и развојот на ИТ индустријата.
Дополнително, дизајнот на дигиталните услуги треба да биде фокусиран на корисниците, обезбедувајќи едноставен и интуитивен интерфејс кој ќе ги задоволи потребите на сите корисници, вклучително и оние со помалку техничко знаење и лицата со посебни потреби.
Обезбедувањето на високо ниво на сајбер безбедност и заштита на личните податоци на граѓаните е исклучително битно, вклучувајќи редовно ажурирање на безбедносните мерки и спроведување на континуирани тестирања и ревизии.
Континуираната обука за вработените во јавната администрација и обезбедувањето на поддршка за граѓаните е неопходно за ефективна употреба и одржливост на дигиталните услуги.
Со ваква стратегија, Македонија ќе може да создаде модерни, сигурни и ефективни дигитални системи кои ќе ги задоволат потребите на граѓаните и ќе го подобрат квалитетот на јавните услуги. Овој пристап не само што ќе ја зајакне довербата во институциите, туку и ќе придонесе за економскиот развој и технолошката напредност на државата.
